Ngay từ khi thành lập, Đảng ta đã đặc biệt coi trọng vấn đề kỷ luật và trách nhiệm của tổ chức đảng, đảng viên. Điều lệ Đảng tháng 10/1930 nêu rõ: “Trách nhiệm của đảng viên và các đảng bộ là giữ theo kỷ luật của Đảng một cách rất nghiêm khắc”【1】.

        Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam: “Đảng Cộng sản Việt Nam – đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của Nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam... là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội.”

       Kiểm tra là một trong những chức năng lãnh đạo của Đảng, được quy định tại Điều 30, Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam. Có thể nói, công tác kiểm tra, giám sát có vị trí và vai trò hết sức quan trọng trong toàn bộ hoạt động lãnh đạo của Đảng, gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của Đảng.

       🔶 Quá trình hình thành và phát triển

       Ngày 16/10/1948, trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, tại Chiến khu Việt Bắc, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Quyết nghị thành lập Ban Kiểm tra Trung ương. Nghị quyết nêu rõ:
“Trung ương quyết định thành lập Ban Kiểm tra đi xuống các khu xét xem chủ trương của Đảng có được thi hành và có sát đúng không, đồng thời xem xét việc thi hành kỷ luật trong Đảng để thu thập kinh nghiệm giúp Trung ương bổ khuyết chính sách của Đảng...”

       Ban Kiểm tra Trung ương đầu tiên do đồng chí Trần Đăng Ninh, Ủy viên Trung ương Đảng, làm Trưởng ban; trụ sở đặt tại đồi Pụ Miếu, xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.
Sau này, Thường vụ Bộ Chính trị khóa VIII quyết định lấy ngày 16/10/1948 là Ngày truyền thống Ngành Kiểm tra Đảng.

     🔶 Giai đoạn củng cố và mở rộng

        Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (tháng 02/1951), Ban Chấp hành Trung ương quyết nghị hợp nhất Ban Kiểm tra Trung ương với Ban Thanh tra Chính phủ.
Đến năm 1957, căn cứ vào yêu cầu thực tiễn, Trung ương quyết định tách riêng hai cơ quan này.

       Ngày 06/3/1956, Bộ Chính trị khóa II ban hành Nghị quyết về việc tăng cường lãnh đạo công tác kiểm tra và kiện toàn tổ chức Ban Kiểm tra các cấp. Từ đó, hệ thống ban kiểm tra từ Trung ương đến khu, tỉnh, thành phố được hình thành và củng cố.

        Điều lệ Đảng thông qua tại Đại hội lần thứ III (năm 1960) quy định: Ban Chấp hành Trung ương và các cấp ủy trực thuộc đều cử ra Ủy ban Kiểm tra (UBKT) của cấp mình. Từ đây, tổ chức Ban Kiểm tra chính thức mang tên Ủy ban Kiểm tra và do cấp ủy cùng cấp bầu ra.

        Ở miền Nam, ngày 14/8/1969, Trung ương Cục miền Nam thành lập Ban Kiểm tra Trung ương Cục do đồng chí Phan Văn Đáng (Hai Văn) làm Trưởng ban; nơi làm việc đặt tại xã Tân Lập, huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh.
Tại Khu V, tháng 3/1970, Hội nghị lần thứ 10 Khu ủy Khu V ra quyết nghị thành lập Ban Kiểm tra cấp khu và tỉnh, do đồng chí Trần Kiên – Ủy viên Thường vụ Khu ủy làm Trưởng ban.

🔶 Trong hai cuộc kháng chiến

       Trong kháng chiến chống Pháp, dù hoạt động trong điều kiện gian khổ, bị địch khủng bố, Ban Kiểm tra Trung ương vẫn xử lý nhiều vụ việc quan trọng như vụ tham ô tại Cục Quân nhu, vụ “Hóa chất miền Nam”, vụ tình nghi gián điệp H22 ở Việt Bắc…
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn đồng chí Trần Đăng Ninh:

“Với loài sâu mọt đục khoét nhân dân, nếu phải giết đi một con mà cứu được cả rừng cây, thì việc đó là cần thiết, hơn nữa là nhân đạo. Một cái ung nhọt, dẫu có đau cũng phải cắt bỏ, không để nó lây lan nguy hiểm.”

Lời dạy ấy trở thành bài học sâu sắc cho đội ngũ cán bộ kiểm tra Đảng hôm nay.

Trong kháng chiến chống Mỹ, đội ngũ cán bộ kiểm tra các cấp vẫn kiên cường, trung thành, dũng cảm vượt qua mọi khó khăn, góp phần bảo vệ sự trong sạch, vững mạnh của Đảng. Sau ngày đất nước thống nhất, các Ban Kiểm tra khu và miền được hợp nhất vào UBKT Trung ương, hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử.

🔶 Thời kỳ đổi mới và hội nhập

        Từ sau Đại hội V (1982), hệ thống UBKT các cấp được hình thành đồng bộ từ Trung ương đến cơ sở. Bước vào thời kỳ đổi mới, UBKT các cấp đã tập trung đấu tranh, làm rõ nhiều vụ việc vi phạm, tham nhũng, suy thoái đạo đức, lối sống, như các vụ Lã Thị Kim Oanh, Vinashin, Vinalines, PMU18, và nhiều vụ việc nghiêm trọng khác.

        Những năm gần đây, thực hiện Nghị quyết Đại hội XII, XIII của Đảng và Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, XII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, công tác kiểm tra, giám sát tiếp tục được đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả.
Nhiều vụ việc lớn, phức tạp, nghiêm trọng đã được xem xét, kết luận và xử lý nghiêm minh như: các vụ việc tại Tập đoàn Dầu khí, Hóa chất, Ngân hàng BIDV, các địa phương Đà Nẵng, TP.HCM, Bình Dương, cùng nhiều vụ án liên quan đến AIC, FLC, Vạn Thịnh Phát, Phúc Sơn, Thuận An...

       UBKT Trung ương và các cấp đã kiên quyết xử lý, kiến nghị cấp có thẩm quyền kỷ luật nhiều tổ chức đảng và đảng viên, trong đó có cả cán bộ cấp cao, cán bộ nghỉ hưu, sĩ quan lực lượng vũ trang, với tinh thần “làm nghiêm từ trên xuống, không có vùng cấm, không có ngoại lệ”.

🔶 Truyền thống vẻ vang và niềm tự hào

       Hơn 75 năm qua, ngành Kiểm tra Đảng đã không ngừng lớn mạnh, góp phần quan trọng vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; phòng ngừa, ngăn chặn suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.

        Từ những ngày đầu chỉ có 3 cán bộ chuyên trách, đến nay toàn ngành đã có hàng vạn cán bộ kiểm tra ở các cấp. Dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, đội ngũ cán bộ kiểm tra luôn tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân; giữ vững phẩm chất trung thực – liêm khiết – kỷ cương – tận tụy.

       Với những thành tích to lớn đã đạt được, ngành Kiểm tra Đảng và nhiều cá nhân, tập thể đã vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng thưởng nhiều danh hiệu cao quý như Huân chương Sao Vàng, Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Độc lập, Huân chương Lao động, Cờ thi đua và Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ.

        Chiến công, sự hy sinh và nỗ lực không ngừng của các thế hệ cán bộ kiểm tra đã xây đắp nên truyền thống vẻ vang của ngành, được Ban Chấp hành Trung ương tặng Bức trướng mang dòng chữ:

“Tuyệt đối trung thành – Đoàn kết – Trung thực – Liêm khiết – Kỷ cương – Tận tụy.”